Zamanın gör dediği. Islâhat Fermanı.

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Zamanın gör dediği… Islâhat Hatt-ı Humâyûnu…
Yok, bir türlü çıkamayacağız biz bu dönemden. Bir kısır döngü gibi tekerrürden ibaret, gözlerimi kapattığım vakit o dönemler birer film karesi gibi geçer gider ve hep anlamaya çalışırım ben? Neden? Dünya nizamına, adaleti öğretmiş, hükmünde bulunduğu tebaaya ister Müslim ister gayri Müslim olsun hiç eziyet etmemiş, bunu yaparken düşmanının bile saygısını kazanarak İslam sancağını tüm cihana hâkim kılmış, ilim, irfan ve en yücesi Hak yolundan ayrılmamış bir cihan devletinin bu hale nasıl getirildiğini anlamak anlatmak isterim hep. Ve saplanıp kaldığım hep 18 ve 19. Yüzyıllar ve gelişmeleri. Bu düğümleri çözmemiz lazım bilmek öğrenmek lazım deyu hep sayıklar dururum. İşte bundandır çırpınışım.
Kırım harbinin önemi…
1853 yılı ortasında başlayan ve 1856 yılında son bulan tarihin en büyük müttefiklik ve en parlak savunma savaşından yani Ömer Lütfi paşanın üstün yetenekleri ile Kırım harbinden yorgun ama dimdik çıkmış idi. Başlangıçta Osmanlı Rus harbi olarak başlayan bu gövde gösterisi, İngiltere, Fransa, Osmanlı ve Rus savaşına evirilmişti. Rusya’nın Eflak ve Boğdan’ı işgal etmesi ve Akdeniz’e ulaşma emellerinin olması sebebiyle Fransa ile İngiltere de Osmanlı Devleti’nin yanında savaşa girmişlerdir. Gerçekten Rus çarının dediği gibi Osmanlı hasta adam değil miydi yoksa? Öyle ise; bu harbin son zamanlarında hazırlanan bir ferman olan ve savaşın sonu olan Paris antlaşmasından birkaç hafta önce açıklanan Islahat Fermanı Islâhat Hatt-ı Humâyûnu niçin ilan edildi?
Tanzimat dönemi…
3 Kasım 1839 Tanzimat Fermanının ilan edilme sebebi ile benzerlik gösterse de kurumlar bazında kurgulanan Tanzimat Fermanından Müslim ve Gayri Müslim tebaanın hakları hususunda farklılık gösterir. Aslında Tanzimat fermanı ile Islahat Fermanını Islâhat Hatt-ı Humâyûnu (18 Şubat 1856), Tanzimat döneminin (3 Kasım 1839 – 22 Kasım 1876) ayrılmaz unsurları olarak tanımlayarak amaçları sıralayabiliriz. Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa meselesinde Avrupa’nın desteğini almak, Londra Boğazlar Sözleşmesi’nde Avrupa’nın desteğini almak, Avrupa’nın Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemeye çalışmak(!),Gayrimüslimleri devlete bağlamak(!), Fransız İhtilali’nin etkisiyle meşruti yönetim isteyen aydınların baskılarını azaltmak. Kısacası bu ferman Avrupalı devletlerin desteğini almak ve Kırım Savaşı’nı sona erdirecek Paris Antlaşması’nda kazanımlar elde etmek amacıyla ilan edilmiştir denir hep.
Müslim Gayri Müslim…
3 Kasım 1839’da ilân edilen ve bütün Osmanlı tebaasının kanun önünde eşit sayıldığını, herkesin can, mal ve namus dokunulmazlığının devletin güvencesi altında olduğunu açıklayan Gülhane Hatt-ı Hümâyunu’nu yeterli bulmayan sözde medeni devletler, Müslim ve Gayri Müslim arasındaki çatışmaları kullanmaya başlamıştı. Siyasî ve hukukî farklılıkların bulunduğunu ileri sürerek daha köklü reformlar yapılmasını istemeleri sonucunda hazırlanan bu ferman benim nezdimde çöküşün kaleme alınmış halidir. Kırım harbinin başlangıcını da Rusya bu zemine oturtmaya çalışmış ve amacının Türk hâkimiyetini bölmek olmasını perdelemişti. Osmanlı üzerindeki planlarını Kudüs’teki mukaddes mübarek makamlar ve anahtar konusu bahanesine sığınarak harekete geçmiş ve Ortodoks Hıristiyanların himayesini bahane etmesiyle Kırım harbi başlamıştı. Avrupa bu konuda geri kaldı mı sanırsınız? Rusya’nın savaş ile başaramadığını özellikle Sultan Abdülmecid vaktinde artmış olan yabancı ve batı yalakalığını kullanarak ters psikoloji ile başarmışlardır. Madde madde birer tabuta çakılan çivi gibi mıhlanmıştır bence Cihan devletinin kalbine. Din, vergi, askerlik, devlet memurluğu ve milli eğitim konularında tam manasıyla eşitlik teminatı olmuştu. “Gâvur” lakabı takılması bile yasaklanmıştı. Gayri Müslimler bedelini öderse askere alınmayacak, kendi dinlerine ait okul açabilme özgürlükleri olacak, mahkemelerde kendi dinlerine ait din adamları bulunabilecek, karma mahkemeler oluşturulacaktı. Bu demektir ki nüfuzlarını kullanarak Müslüman tebaanın üzerine bile çıkabileceklerdi. Reşit paşanın da içinde bulunduğu birçok kişi ve halk bu durumdan rahatsız olmuştu ve Osmanlının şeriatın karşısında olduğunun söylenceleri artmış idi. Mustafa Kemal’in Erzurum kongresinde bu durumu eleştirmesini hatırlıyor musunuz? Cumhuriyet ilanından sonra bu konuda çalışmalar yapacaktır.
Bilinen yaygın kanıya göre, bu ferman, yabancı devletlerin hazırladığı ve hükümet içindeki batı yandaşlarının etkisiyle kabul etmek zorunda kaldığı bir zorunlu uygulamadır. Yabancı tesiri ve baskısı o kadar bellidir ki…
Dallas…
O dönemde, ileride esemeleri okunacak olan Alman ve İtalyan birliği henüz ortada yok iken Avrupa’da büyük güçler İngiltere ve Fransa hanedanları ile Rusya’dır. Ayrıca Avusturya ve Prusya akrabalıkları da bu güçlere anlaşmalarda destek vermektedir. Tanzimat fermanı ile Osmanlı Fransa arasındaki yakınlaşma Rusya’nın işine gelmemiş ve Avrupa politikasında güç devşirdiği andan itibaren Osmanlıyı saf dışı etmek için bütün gücünü kullanmıştır. Kendisine üç amaç belirlemiştir. İlki Osmanlı topraklarını ele geçirmek, ikincisi Avrupalı müttefikler ile Osmanlı topraklarını paylaşarak saf dışı etmek, üçüncüsü yine kalan Osmanlı topraklarında kolaylıkla kullanabileceği ve himayesine alabileceği bağımsız devletler kurmak ve sonrasında bunları kendisine bağlamak. Aslında İngiltere, Fransa, Rusya ve Avusturya arasındaki ilişkiler; hem Osmanlı topraklarındaki emelleri, hem Güneybatı Asya’daki (Gertrude Bell’e göre Orta Doğu) sanayi devrimi için gerekli kaynaklar, hem Akdeniz deki yani Afrika hâkimiyeti emelleri ve en büyüğü olan ve günümüzde bile başa çıkılamayan İsrail meselesi yüzünden o çok bilinen dizi Dallas’tan farklı değildi. Açıkçası ortada büyük bir sofra ve bu sofranın ana menüsü de Osmanlı toprakları idi. Bu emeller için hem içeriden hem de dışarıdan büyük bir baskı içinde olan Osmanlı maalesef gerçekten hasta durumda idi. Özellikle ekonomiyi bitiren kapitülasyonlar sırtında iken hasta adamın iyileşmesi beklenebilir mi ki? İmdi farz edelim uzun bir yola çıkacaksınız. Üç gün hatta bir hafta önceden yolculuk için hazırlık yapar bavulunuzu ve yolluklarınızı hazırlar ve gideceğiniz yere adapte olmak için çaba sarf edersiniz değil mi? Ama Osmanlı da öyle olmadı işte. Tanzimat fermanı ile başlayan yolda Tanzimat dönemi boyunca çeşitli kararlar batılı devletlerin dayatması ile alınmış bile olsa bu konular ile alakalı hiçbir hazırlık yapılmamış ve sonuçta hem hukuksal hem askeri hem ekonomik ve en önemlisi Müslüman tebaa için hem de sosyal yapı aniden çökmüştür. Tabiî ki Islahat Fermanı, Tanzimat döneminden kuruluşa kadar bir dizi eylemler ve sonuçlar doğurmuştur. Başbuğ Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde bu sonuçlar uygun bir biçimde kullanılarak kurtuluşa ermiştir ve yüce milletimiz Allah’ın izniyle ilelebet payidar kalacaktır.
Bu sefer kallavi sözcükler ile coşturmaya girmeyeceğim desem de aklıma hemen “çakalın hükmü kurt ayağa kalkıncaya kadardır” sözü gelir. İmdi 18. Yüzyıl başlarından başlayan bir çakal devrinin bitimi günümüzde dillendirmek şerefi ile de olsa nail olduğumuz Türk Birliği sözcükleri (dile kolay) ile bu sözü doğrular niteliktedir. Vesayetten beslenen ve bahsettiğimiz dönemlerin artıkları tarafından nicedir batılı sözde medeniyetlerin elinde olan güçler imdi Turan ülküsünün, Türk birliğinin elindedir. Ne gariptir ki çarlık dönemi Rusyası Osmanlıyı saf dışı etmek için elinden geleni yapsa da millet bilinci ile küllerinden yeniden doğan yüce Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafsızlık gücüyle onu batıdan koruyan bir kalkan görevi görmektedir. Özellikle son yirmi yılda karşı karşıya kaldığımız ekonomik ve siyasi saldırılar bunu kanıtlar niteliktedir. Tabi günümüz konjüktürde bunu incelemek gerekse de geçmişten ders alarak hareket etmek bizim asli görevimizdir.
Ya Devlet başa, Ya kuzgun leşe…
Araştırmacı Müslim Soysal